علم اصلاح نژاد در کناردیگرعلوم مرتبط بادامپروری بهعنوان یکی ازابزارهای مهم برای بهبود کمی کیفیت تولیدات دامی مورد توجه و استفاده متخصصین دامپروری قراردارد بهبود کمی وکیفی تولیدات دامی ازطریق ارتقاء پتانسیل ژنتیکی دامها همگام با کمک به بهبود شرایط محیطی و مدیریتی از اهدف اولیه مراکز اصلاح نژادیاست.مرکزاصلاح نژاد دام با اتکاء به تجربیات چندین ساله خوددرزمینه اجرای طرحها یا صلاح نژادی و بابهره گیری ازجدیدترین تکنیکها و امکانات سخت افزاری و نرم افزاری موجوددردنیادرحال حاضر مجری طرحهای اصلاح نژادگاوهای اصیل، گاوهای آمیخته، گاوهای بومی، گوسفند و بز و گاو میشدرسطح کشور می‌باشد.
– واردات گاو اصیل جهت بهره برداری صنعتی و اصلاح نژاد از دهه 1310 هجری شمسی به شکل خیلی محدود آغاز گردید.در سال 1312 واحدی بنام مرکز اصلاح نژاد دام وطیور در اداره فلاحت (کشاورزی) وقت تاثیر گردید. تعدادی گاو اصیل ( 16 گاو سمینتال و 50 راس از نژادهای فرانسوی) مانند منبیلیارد، تارانتر، تاشته، بروان سوئیس، جرزی، وارد ایران شد. گاوهای نر در موسسه دولتی بریانک که در حومه تهران واقع بود، نگهداری و از طریق آمیزش طبیعی اصلاح نژاد و آمیخته گری آغاز گردید. موسسه دولتی بریانک وابسته به وزارت فلاحت وقت پس از مدتی تعطیل و مرکز اصلاح نژاد گاو مهر آباد، در جوار فرودگاه فعلی تهران مورد بهره برداری قرار گرفت. تاقبل از سال 1329 اصلاح نژاد گاوها به دو صورت لقاح طبیعی و در 4 ایستگاه دولتی واقع در تجریش، بریانک، شهرری و اسماعیل آباد انجام میشد. هرکدام از این ایستگاه ها 4 تا 5 راس گاو نر وارداتی از نژادهای ذکر شده نگهداری می نمودند. دامداران گاوهای ماده خود را جهت تلقیح طبیعی به این مراکز می آوردند. از سال 1330 تلقیح مصنوعی گاو به روش مایع آغاز شد. پس از کسب تجارب از سال 1341 با وارد نمودن 500 دز اسپرم منجمد از کشور آمریکا تلقیح مصنوعی گاو به روش منجمد آغاز گردید. در دهه 40 به ویژه از سال های 1343 و 1344 واردات تلیسه و گاو ماده از نژاد های هشتاین از سویه های مختلف اسرائیلی، آمریکایی ،دانمارکی،هلندی،انگلیسی،آلمانی و بران سوئیس و جرزی آغاز شد و به تدریج حجم واردات تلیسه افزایش پیدا نمود. در سال 1350 این مرکز جمع آوری و به مرکز اصلاح نژاد و بهبود شیر در مشکین آباد کرج منتقل گردید. از سال 1371به علت اجرای طرح تامین تلیسه اصیل در داخل کشور واردات تلیسه از خارج کشور قطع و سیاست توسعه گاوداری های صنعتی منبعث از جمعیت نژادهای صنعتی داخلی قرار گرفت.
– واردات گوسفند مرینوس از کشور فرانسه در زمان اداره فلاحت ایران در سال 1314 هجری شمسی صورت گرفته است. اداره مزبور ابتدا گله را به ورامین برده لیکن به علت عدم تطبیق پذیری به آب و هوای ورامین تلفاتی حاصل گردید که منجر شد گله به حیدرآباد کرج انتقال یابد. در آن سال ها از قوچ های این گله برای آمیخته گری با نژادهای محلی به ویژه در اصفهان استفاده شده است.
– در دوره پهلوی نژادهای اسب مجاری وارد ایران گردیده که در مزرعه جلیل آباد ورامین، پرورش و نگهداری می شد. سیلمی هائی از این نژاد در منطقه ورامین و سایر مناطق ایران مانند بجنورد، میاندوآب و … توزیع و آمیخته گری بین این نژاد و نژادهای ایرانی انجام گردید. نژاد اسب انگلیسی هم در همین زمان ها وارد ایران گردیده است. از دهه سال های 1350 به بعد تعداد زیادی اسب نژاد تروبرد وارد ایران گشته است.
تاریخچه فعالیتهای مرکز:
قبل از سال 1329 خدمات اصلاح نژادی به چهار ایستگاه تلقیح گاو در استان تهران و تعدادی در دیگر استانها و از طریق انجام تلقیح طبیعی گاوها با استفاده از گاو نر نژادهای بران سوئیس، تاشته، مونبیلیارد، تارانتز و سمینتال ارائه می گردید.
سال 1329، بنگاه دامپروری تاسیس و فعالیتهای تلقیح مصنوعی زیر نظر آن با استفاده روش اسپکولم و اسپرم رقیق شده انجام می گرفت.
1333-1342، موسسه بررسیهای اصلاح نژادی در مهرآباد جنوبی راه اندازی و با وارد نمودن هشت راس گاو نر بران سوئیس خالص و ترویج استفاده از اسپرم رقیق شده روش تلقیح رکتوواژینال مورد استفاده قرار گرفت.
1344– 1342، تولید اسپرم منجمد با استفاده از یخ خشک و الکل ایزوپروپیل انجام گرفت.
1344، موسسه بررسیهای اصلاح نژادی به محل فعلی مرکز اصلاح نژاد منتقل گردید و با وارد نمودن تعدادی گاو نر خالص هلشتاین تولید اسپرم ادامه یافت.
1350، با ورود تجهیزات مورد نیاز تولید اسپرم با استفاده از ازت مایع و روشهای جدید اتخاذ گردید.
1362، فعالیت رسمی گروههای ثبت مشخصات و رکوردگیری.
1362-1365، تشکیل گله های خالص ثبت شده با وارد نمودن 1650 راس تلیسه خالص ثبت شده از کشور کانادا و فعالیت جدی و گسترده گروههای ثبت مشخصات، رکوردگیری، آمار و اطلاعات، آموزش و تولید.
1365، تشکیل مراکز (هسته های) اصلاح نژادی در استانها، به منظور اجرا و گسترش برنامه اصلاح نژاد گاو در سطح کشور و انتقال بخشی از عملیات به استانها
1367، تجهیز آزمایشگاه شیر مرکز جهت آنالیز نمونه های شیر برای درصد چربی و پروتئین
1366-1372، آغاز عملیات احداث ایستگاه مرکز آزمون نتایج گاو (تستاژ)
1372، برگزاری اولین جشنواره گاو هلشتاین
1372-1374، تغییر نام از بهبود شیر به مرکز اصلاح نژاد دام و تشکیل کمیته مرکزی ارزیابی تیپ و آموزش نیروهای ارزیاب آن در سطح کشور، معرفی گاو نرهای پروف شده کشور برای اولین بار در کشور، شروع فعالیت بخش های اصلاح نژاد گوسفند و بز، گاو بومی و گاوهای آمیخته و گاو میش استخراج و ارائه اولین لیست ارزش ارثی گاوهای ماده تحت پوشش در سطح کشور
1375-1376، افتتاح و بهره برداری از مرکز آزمون گاوهای شیری به منظور تکمیل چرخه اصلاح نژاد گاو، گسترش جمع آوری اطلاعات از طریق شبکه های کامپیوتری در سراسر کشور، راه اندازی شبکه اطلاع رسانی مرکز.
1376، واگذاری مركز آزمون گاوهاي شيري(تستاژ) به بخش غیردولتی (شرکت نهاده های دامی جاهد)
1386، ادغام دفتر بهبود تولیدات دامی و مرکز اصلاح نژاد دام کشور و تغییر نام مرکز اصلاح نژاد دام کشور به مرکز اصلاح نژاد دام و بهبود تولیدات دامی.
سومین جشنواره گاو هلشتاین ایران ورزشگاه آزادی سال 1372:
افتتاح مرکز ازمون نتاج گاو های شیری ایران با حضور رئیس جمهور وقت در خردادماه سال 1375:
تجهیز آزمایشگاه شیر مرکز با حضور وزیر جهاد سازندگی وقت در سال 1367:
